Stefczyk Franciszek Kazimierz (1861–1924), działacz społeczny i gospodarczy, organizator spółdzielczości rolniczej w Polsce, pedagog, publicy­sta, poseł na Sejm Krajowy galicyjski.

Ur. 2 XII w Krakowie, był jednym z siedmiu sy­nów Franciszka (1829–1896) i Wiktorii z Malinow­skich (zm. 1905). Ojciec S-a pochodził z chłopskiej rodziny ze wsi Bachowice (pow. wadowicki), był sekretarzem Rady Powiatowej w Krakowie oraz członkiem Tow. Szkoły Ludowej.

S. wychowywany był w atmosferze patriotycz­nej i religijnej. Od r. 1873 uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie należał do szkol­nego spisku patriotycznego, przekształconego nie­bawem w kółko samokształceniowe; wraz z kole­gami (m.in. Feliksem Konecznym) pogłębiał w nim znajomość literatury i historii polskiej. Działał tak­że społecznie, wraz z kolegami kupował za własne oszczędności i rozdawał wśród chłopów czasopisma. W r. 1879 zdał z wyróżnieniem maturę i rozpoczął studia historyczne na UJ. W r. 1882 wyjechał do Wiednia, gdzie przez rok słuchał wykładów W. Steina z ekonomii i prawa państwowego; tam po raz pierwszy dowiedział się o niemieckim spo­łeczniku F. W. Raiffeisenie i jego kasach oszczęd­nościowo-kredytowych. Po powrocie z Wiednia uzyskał absolutorium na UJ i w r. 1884 złożył eg­zamin państwowy na nauczyciela szkół średnich. Napisaną na seminarium Stanisława Smolki pracę Upadek Bolesława Śmiałego opublikował w „Ate­neum” (1885 t. 1).

W maju 1884 otrzymał S. posadę nauczyciela w podległej Krakowskiemu Tow. Rolniczemu Krajowej Średniej Szkole Rolniczej w Czernichowie. Początkowo uczył języków obcych i historii, a na­stępnie statystyki rolniczej, ustaw agrarnych i eko­nomii społecznej. Dn. 26 V 1887 otrzymał stopień doktora filozofii UJ na podstawie rozprawy Po upadku Bolesława Śmiałego („Ateneum” 1887 t. 4). Z tego okresu pochodzi też jego praca Pogląd historyczny na rozwój Szkoły Rolniczej w Czerni­chowie (Kr. 1887). Ze względu na swój impulsyw­ny charakter S. nie był lubiany; skonfliktowany, m.in. z dyrektorem szkoły, zniechęcił się do dydak­tyki. Włączył się w tym czasie w Czernichowie w działalność Tow. Kółek Rolniczych, uczestniczył w ich zjazdach i w poł. l. osiemdziesiątych został wybrany na członka Zarządu Głównego Towarzy­stwa. Zdając sobie sprawę z wyzysku chłopów przez lichwiarzy i przejęty książką Stanisława Szczepanowskiego „Nędza Galicji w cyfrach” (1888), po­stanowił zająć się organizacją taniego kredytu włoś­ciańskiego przez oparte na samopomocy spółki kre­dytowe typu Raiffeisena. W celu zapoznania się z ich działalnością wyjechał latem 1889 do Westfa­lii. Relację z podróży zamieścił w „Przeglądzie Pol­skim” (1890 t. 4).

We wrześniu 1889 na zjeździe Kółek Rolniczych we Lwowie przedstawił S. ideę zakładania spółek raiffeisenowskich przez Tow. Kółek Rolniczych, która jednak nie wzbudziła zainteresowania. Ogło­sił wówczas artykuł O spółkach kredytowych syste­mu F. W. Raiffeisena („Przegl. Pol.” 1889, wyd. osob­no, Kr. 1889), a sam przystąpił w Czernichowie do założenia pierwszej na ziemiach polskich «Spółki oszczędności i pożyczek» typu Raiffeisena. Opra­cował statut i regulamin oraz doprowadził do jej za­rejestrowania (27 II 1890). T.r. wydał własnym na­kładem Przewodnik dla spółkowych kas oszczędno­ści i pożyczek systemu F. W. Raiffeisena (Kr.), za­wierający teksty i streszczenia ważniejszych ustaw oraz druki potrzebne do założenia i prowadzenia spółki. Napisał też popularną broszurę agitacyjną pt. O pożytecznym dla włościan kredycie i o kasach Raiffeisena (Kr. 1891). Na łamach prasy rozpoczął propagowanie zakładania spółek (kas) systemu raiffeisenowskiego: w r. 1890 ukazały się jego arty­kuły w „Przeglądzie Polskim”, „Ekonomiście”, „Przyjacielu Ludu” i „Tygodniku Rolniczym”. Nieuf­ność chłopów wobec idei spółdzielczości przełamał dzięki proboszczowi czernichowskiemu ks. Edwar­dowi Królikowskiemu, który został przewodniczą­cym zarządu spółki. Sam początkowo pełnił w spół­ce obowiązki kasjera. Celem Spółki było nie tylko polepszenie bytu materialnego, ale też podniesie­nie moralnego poziomu jej członków; S. akcento­wał hasła chrześcijańskiej miłości bliźniego i wza­jemnej pomocy, a na skarbonkach umieścił motto: «cnota oszczędności wiedzie do wolności».

Z nauczycielem czernichowskiej szkoły Adamem Prażmowskim zajął się S. organizacją handlu wiej­skiego na zasadach spółdzielczych. W r. 1890, w ramach Kółka Rolniczego, utworzyli obaj w Czer­nichowie pierwszy «Bazar» spożywczy i tekstylny, a 29 XII 1891 doprowadzili do powstania w Kra­kowie centrali hurtowej dla stowarzyszeń i sklepów kółkowych, kierowanego przez Prażmowskiego Związku Handlowego Kółek Rolniczych (połą­czonego później z Syndykatem Tow. Rolniczych, a w r. 1910 przekształconego w Syndykat Rolniczy). Ponieważ wiele sklepów Kółek Rolniczych upadło z powodu wad w ich organizacji i administracji oraz braku fachowców, S. z polecenia Zarządu Główne­go Tow. Kółek Rolniczych przeprowadził latem 1892 lustrację dwudziestu sklepów w dwunastu powiatach Galicji; na podstawie zebranego mate­riału napisał pracę Handlowa działalność kółek rol­niczych w Galicji (Lw. 1894). W r. 1893 został prze­wodniczącym Rady Nadzorczej spółki czernichow­skiej. Z okazji nadchodzącej 100. rocznicy powsta­nia kościuszkowskiego opublikował Żywot Tade­usza Kościuszki (Kr. 1893), za który otrzymał I na­grodę Tow. im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie.

Na zjeździe Kółek Rolniczych we Lwowie, w r. 1894, wystąpił S. z postulatem utworzenia kur­su handlowego dla kierowników sklepów. Duże znaczenie praktyczne miał opracowany przezeń Przewodnik handlowy dla sklepów kółek rolniczych i handlu mieszanymi towarami (Kr. 1894). T.r. zo­stał członkiem Zarządu Głównego Tow. Kółek Rol­niczych we Lwowie. Przy Kółku Rolniczym w Czer­nichowie organizował od r. 1895 kursy handlowe dla pracowników spółdzielni rolniczych, przez wiele lat był ich kierownikiem i wykładowcą. W r. 1896 wybrany został na przełożonego Zarządu czerni­chowskiej spółki oszczędności i pożyczek; uważa­jąc, że praca zarządu i rady nadzorczej powinna być bezinteresowna, pełnił swoje obowiązki bezpłatnie. T.r. dzięki pomocy Krakowskiego Tow. Rolniczego zorganizował w Czernichowie pierwszy kurs mleczarski dla kierowników spółdzielni mleczarskich. W r. 1897 opracował broszurę Wskazówki o zakła­daniu i prowadzeniu włościańskich spółek mleczar­skich (Kr., wyd. poszerzone pt. Pouczenie o zakła­daniu Spółek mleczarskich pod Patronatem Wydzia­łu Krajowego, Lw. 1905), propagującą spółdziel­czość mleczarską i zawierającą drobiazgowe wska­zówki organizacyjne oraz techniczne. Urządzał kur­sy mleczarskie również w Krakowie i we Lwowie oraz wykładał w założonej w r. 1903 Szkole Mleczarskiej w Rzeszowie. Coraz bardziej zaangażo­wany w działalność spółdzielczą, po czternastu la­tach pracy pedagogicznej, w czerwcu 1898, zrezyg­nował w trybie nagłym ze stanowiska nauczyciela w szkole czernichowskiej. W l. 1898–9 pełnił funk­cję dyrektora Związku Handlowego Kółek Rolni­czych. Do r. 1899 utworzył na terenie Galicji i Ślą­ska Cieszyńskiego 26 kas oszczędnościowo-pożyczkowych.

Dn. 16 III 1899 Sejm Krajowy powołał przy Wydz. Krajowym Biuro Krajowego Patronatu dla Spółek Oszczędności i Pożyczek we Lwowie; uwień­czyło to dziesięcioletnie starania S-a o zorganizo­wanie spółdzielczości wiejskiej. Odrzuciwszy pro­pozycję objęcia posady w niedawno otwartym gim­nazjum polskim w Cieszynie, przyjął 1 VII t.r. stano­wisko dyrektora Biura i przeniósł się z rodziną na stałe do Lwowa. T.r. na I Ogólnej Radzie Kółek Rol­niczych w Krakowie wygłosił referat Jakie korzyści przyniesie dla gminy lub parafii założenie Spółki oszczędności i pożyczek systemu Raiffeisena (Lw.). Poszerzył swój Przewodnik dla spółkowych kas... z r. 1890 i wydał go pt. Podręcznik dla spółek oszczędności i pożyczek systemu F. W. Raiffeisena (Lw. 1900, wyd. 2 uzupełnione, Lw. 1908, wyd. 3 poprawione i uzupełnione, Lw. 1914). Od czasu ob­jęcia przez S-a dyrekcji Biura akcja organizowania spółek oszczędnościowo-kredytowych zaczęła się szybko rozwijać. S., nazywany «polskim Raiffeisenem», niezmordowany w realizacji swojej idei, podróżował po Galicji i osobiście uczestniczył w zało­żeniu większości spółek; rocznie przybywało ich ok. 100 (w r. 1914 było ich ok. 1400). Wydz. Kra­jowy udzielał nowym kasom zasiłków bezzwrotnych w wysokości 400 koron, a dn. 9 IX 1899 skierował w sprawie ruchu spółdzielczego opracowane przez S-a pismo Do wszystkich konsystorzy biskupich i me­tropolitalnych w kraju. Ponieważ przewodniczący­mi zarządów większości kas byli księża, w rzym­skokatolickich seminariach duchownych wprowa­dzono z inicjatywy S-a wykłady z dziedziny spół­dzielczości. S. przyczynił się do wstrzymania wy­konania dekretu papieskiego z r. 1911, zakazujące­go księżom działalności we władzach instytucji fi­nansowych i handlowych.

Latem 1901, z polecenia Wydz. Krajowego, pod­różował S. po Dolnej Austrii i Niemczech w celu poznania działalności tamtejszych spółek oraz or­ganizacji handlu produktami rolnymi. Swoje obserwacje zawarł w broszurze Rolnicze spółki magazy­nowe (Lw. 1901). T.r. opieka Biura Krajowego Pa­tronatu została dzięki S-owi rozszerzona na spół­dzielnie rolniczo-handlowe, a w r. 1903 również na spółdzielnie mleczarskie (w okresie jego dyrekcji powstało ich ok. 100). Przyczynił się też S. do zorga­nizowania przy Wydz. Krajowym Patronatu dla rę­kodzieł i drobnego przemysłu. W r. 1902 zapocząt­kował wydawanie we Lwowie „Rocznika spółek oszczędności i pożyczek jako też innych spółek rol­niczych w Galicji”. Kierowane przez niego Biuro skupiało również spółdzielnie organizowane wśród Rusinów, a kursy, korespondencję i wydawnictwa Patronatu prowadzono także w języku ukraińskim. W r. 1904 założył S. dwujęzyczny miesięcznik „Czasopismo dla Spółek Rolniczych” („Časopis dlja Spilok ril’nyčych”); był jego redaktorem i publiko­wał w nim artykuły oraz komentarze do ustaw i prze­pisów dotyczących działalności kas raiffeisenowskich i innych spółek, a także studia o polityce eko­nomicznej Galicji. W r. 1909, na prośbę greckoka­tolickiego arcybp. Lwowa Andrzeja Szeptyckiego, zorganizował kurs spółdzielczości dla kleryków greckokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie.

Z myślą o reformie organizacji spółdzielczości i utworzeniu centrali finansowej dla kas napisał S. broszurę O rządowym projekcie założenia Central­nej Kasy dla Stowarzyszeń (Kr. 1906), w której skry­tykował zabiegi rządu austriackiego zmierzające do utworzenia centralnej kasy dla spółdzielni w całym państwie. W r. 1908 wstąpił do PSL i wiosną t.r. został z listy PSL wybrany na posła do Sejmu Kra­jowego w okręgu jasielskim w kurii czwartej (gmin). Przyczynił się do powołania przez Sejm Krajowej Centralnej Kasy dla Spółek Rolniczych we Lwo­wie, której celem było połączenie środków finan­sowych małych kas wiejskich; zaczęła ona funkcjo­nować 1 I 1909, a S. został jej pierwszym dyrekto­rem. W Sejmie pracował S. w komisjach banko­wej, reform agrarnych, budżetowej i drożyźnianej, często zabierał głos na temat oświaty rolnej, m.in. przedstawił projekt założenia sieci szkół rol­niczych. W lipcu 1909 wydał broszurę W sprawie organizacji krajowego rolnictwa (Lw.). Od r. 1910 był członkiem komisji rewizyjnej Ludowego Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń od Ognia «Wisła» w Kra­kowie.

W październiku 1910 wszedł S. w skład galicyj­skiej Rady Narodowej pod przewodnictwem Tade­usza Cieńskiego i wybrany został na jednego z jej wiceprezesów. W związku z reformą wyborczą do Sejmu Krajowego opracował z pomocą Krajowego Biura Statystycznego i Izby Skarbowej broszurę Problem sejmowej reformy wyborczej w świetle sta­tystyki ludnościowej i podatkowej (Lw. 1912) oraz jej niemiecką wersję Polen und Ruthenen in Galizien im Lichte der Bevölkerungs- und Steuerstatistik (Lemberg 1912); uzasadniał w nich koniecz­ność rozszerzenia reprezentacji sejmowej mieszczan i chłopów; w kwestii rozdziału mandatów między Polakami i Rusinami odwołał się do danych staty­stycznych i uznał, że Polacy mają prawo domagać się od Ukraińców ustępstw dalej idących niż do­tychczas. Od r. 1911 coraz rzadziej przemawiał na forum Sejmu, ale wciąż był aktywny w komisjach. Wg Wincentego Witosa S. «zdobył sobie wielki szacunek u posłów chłopów, nie zdołał jednak zyskać nigdy ich zaufania». W czasie kolejnych wyborów, w r. 1913, nie został wybrany do Sejmu Krajowe­go. Po rozłamie w PSL, 13 XII 1913, związał się z nowo powstałym PSL «Piast».

Po wybuchu pierwszej wojny światowej, wobec ofensywy armii rosyjskiej nacierającej na Lwów, S. przeniósł Biuro Patronatu do Nowego Sącza. Bę­dąc zwolennikiem Naczelnego Komitetu Narodowego i Legionów Polskich, wezwał w „Czasopiśmie dla Spółek Rolniczych” (1914 nr 10) do składania ofiar na polski skarb wojenny. Na apel odpowie­działo blisko 500 kas oszczędnościowo-pożyczkowych, a datki w większości przekazano na Legiony Polskie. Dn. 12 XI 1914 wyjechał wraz z Biurem Patronatu i Centralną Kasą do Wiednia, ale już 3 I 1915 przeniósł się z Biurem do Krakowa, gdzie m.in. wydał t.r. broszurę Świadczenia wojenne – przepisy i praktyka (Kr.). W r. 1916 wrócił z Biu­rem do Lwowa (w Krakowie pozostawił ekspozy­turę), a w r. 1917 została przeniesiona z Wiednia do Lwowa Centralna Kasa. Dn. 27 VI 1917 S. wraz z Leonem Puzyną i Eugeniuszem Romerem prze­kazał prezydium Koła Polskiego w Wiedniu memo­riał Komitetu Polskiego z Wilna o woli Litwinów połączenia się z innymi częściami Polski. Z datków kas oszczędnościowo-pożyczkowych wsparł finan­sowo wydanie kilku dzieł, m.in. Adama Krzyżanowskiego i Kazimierza Kumanieckiego „Statystyka Polska” (Kr. 1915, z tłumaczeniem na języki fran­cuski i niemiecki), Eugeniusza Romera „Geograficzno-statystyczny atlas Polski” (Wiedeń 1916) oraz dwutomowej pracy zbiorowej „Polska w kulturze powszechnej” (Kr. 1918), pod redakcją Konecznego, do której napisał Wstęp.

W lutym 1918 zwołał S. do Lublina I Zjazd prze­wodników spółdzielczości polskiej ze wszystkich zaborów, obradujący pod hasłem: jednolity ruch spółdzielczy we własnym państwie. Na zjeździe zaproponował utworzenie Spółdzielczego Inst. Nauko­wego, rozwijając następnie ten projekt w wydanej t.r. broszurze Współdzielczy Instytut Naukowy jako doniosła potrzeba ludu i narodu polskiego (Kr.). W lipcu napisał Przedmowę do pracy Jana Jakuba Kowalczyka „Pategia czyli droga do niezawisłości ekonomicznej” (Kr.), popierając jego pomysł stwo­rzenia Polskiego Tow. Gospodarczego i Asekura­cyjnego. W czasie walk polsko-ukraińskich o Lwów, wszedł 6 XI t.r. z ramienia PSL «Piast» do Komite­tu Bezpieczeństwa i Ochrony Dobra Publicznego, w którym objął funkcję naczelnika wydz. skarbo­wego. Dn. 13 XI wysłany został samolotem do Kra­kowa, a następnie do Warszawy z misją przekaza­nia pisma Komitetu naczelnemu wodzowi Józefo­wi Piłsudskiemu oraz uzyskania jego pomocy dla walczącego miasta. Wrócił 26 XI, już po wkrocze­niu WP do Lwowa, przywożąc pismo Piłsudskiego do Komitetu. Wszedł w skład Tymczasowego Komitetu Rządzącego, powstałego w miejsce Komite­tu Bezpieczeństwa i Ochrony Dobra Publicznego, gdzie nadal kierował działem skarbowym. Za swoją działalność został odznaczony Krzyżem Obrońców Lwowa. W r. 1919, z datków kas oszczędnościo­wo-pożyczkowych, sfinansował wyjazd Romera na Konferencję Pokojową do Paryża.

Na początku r. 1919 zakończył S. pracę w Biu­rze Patronatu i przeszedł na emeryturę. Ale już 1 II t.r. otrzymał nominację na dyrektora Centralnej Kasy Spółek Rolniczych w Warszawie (przekształconej z lwowskiej Centralnej Kasy), gdzie osiadł na dłużej. Należał do organizatorów Państw. Ban­ku Rolnego, w lutym t.r. został jego pierwszym na­czelnym dyrektorem, później był prezesem Rady Nadzorczej (1922). Zabiegając u władz o popiera­nie spółdzielczości rolniczej, doprowadził do po­wołania w r. 1919 w Krakowie Spółdzielczego Inst. Naukowego i został pierwszym prezesem jego Rady Zawiadowczej. Dn. 1 VIII t.r. premier Ignacy Pa­derewski mianował go prezesem Głównego Urzę­du Ziemskiego w randze wiceministra. S. zrezygno­wał wtedy z kierowania Centralną Kasą Spółek Rol­niczych. Jako wiceminister przygotował dla sejmu projekt ustawy o reformie rolnej (Projekt ustawy w przedmiocie parcelacji większych posiadłości ziemskich), który jednak nie doczekał się rozpatrzenia z powodu upadku rządu Paderewskiego w grudniu t.r. W trzy dni po powołaniu gabinetu Leopolda Skulskiego, S. złożył 16 XII dymisję i ponownie objął funkcję dyrektora Centralnej Kasy Spółek Rol­niczych. Od t.r. wykładał rolniczą spółdzielczość kredytową w Wyższej Szkole Handlowej w War­szawie.

W r. 1920 zaangażował się S. w przygotowywa­nie projektu ustawy o spółdzielniach. Wiosną t.r., na zlecenie Min. Skarbu, objął przewodnictwo Ko­misji dla sprawy pożyczki dolarowej w USA z prze­znaczeniem na stabilizację polskiej waluty. W celu propagowania pożyczki wśród amerykańskiej Po­lonii odbył trzymiesięczną (od kwietnia do lipca t.r.) podróż po USA, w której towarzyszyli mu Włady­sław Reymont i Zdzisław Dębicki. Po powrocie do Polski mieszkał przeważnie w Krakowie, ale ma­rzył o przeniesieniu się na wieś. Po sprzedaży willi we Lwowie, wraz z córką zakupił w r. 1920 25-hektarowy majątek Zwięczyca pod Rzeszowem, ale ze względu na nadmiar obowiązków sprzedał go po dwóch latach. Od kwietnia 1920 z inicjatywy S-a rozpoczął działalność w Krakowie Spółdzielczy Inst. Naukowy; S. przyczynił się do zorganizowania kilku kursów, sam wykładał od 1 III 1921 na sze­ściomiesięcznym wyższym kursie spółdzielczym. W r. 1922 zerwał z PSL «Piast» i związał się z kra­kowskim Stronnictwem Katolicko-Ludowym. Był autorem ogłoszonej 24 VIII t.r. odezwy programo­wej tego ugrupowania, podkreślającej konieczność naprawy skarbu oraz oparcia polityki państwa na katolickiej nauce społecznej. Doprowadził do przy­gotowania wspólnej z grupą byłego premiera Skulskiego listy wyborczej Polskiego Centrum, jednak w wyborach do Sejmu w listopadzie 1922 poniósł klęskę wraz z całym stronnictwem i wycofał się z życia politycznego.

Jako fachowiec od spółdzielczości i rolnictwa cieszył się S. uznaniem prezydenta Stanisława Woj­ciechowskiego, u którego bywał w Belwederze na tzw. obiadach czwartkowych; na jednym z nich (22 II 1923) wygłosił referat Rola spółdzielczości w uprzemysłowieniu rolnictwa (W. 1923). Pod ko­niec t.r., podczas tworzenia gabinetu Władysława Grabskiego, rozważano kandydaturę S-a jako mi­nistra, jednak projekt upadł na żądanie współkoalicjanta, PSL «Piast». W lutym 1924, na III ogól­nopolskim zjeździe przedstawicieli spółdzielczości we Lwowie, przedstawił S. projekt powołania Głów­nego Związku Polskich Spółdzielni, jednak więk­szość delegatów uznała tworzenie tej instancji za zbędne. Dn. 19 IV t.r. zrezygnował z funkcji dy­rektora Centralnej Kasy Spółek Rolniczych, ale na­dal pracował nad zjednoczeniem polskiego ruchu spółdzielczego. W reakcji na powstałą wiosną t.r. chadecko-endecką Unię Związków Spółdzielczych, doprowadził 14 VI do połączenia spółdzielni rolni­czych z byłej Galicji, Król. Pol. i Śląska Cieszyń­skiego w organizację p.n. Zjednoczenie Związków Spółdzielni Rolniczych RP w Warszawie; został jed­nomyślnie wybrany na prezesa tej organizacji. Zyg­munt Chmielewski pisał wtedy o nim: «człowiek małego wzrostu, o obliczu pogodnem, lecz nacechowanem energią i stanowczością».

Na Międzynarodową Wystawę Spółdzielczą i Międzynarodowy Kongres Spółdzielczy w Gandawie przygotowywał S. pracę Początki i ogólne wa­runki rozwoju spółdzielczości w Polsce (nie zdołał jej ukończyć; napisana część została wydana po­śmiertnie, Kr. 1925, z przedmową Franciszka Bu­jaka). Dn. 17 VI 1924 na I Polskim Kongresie Rol­niczym w Warszawie wygłosił referat Stanowisko spółdzielczości w rolnictwie (W. 1924), który stał się jego ideowym testamentem. Po powrocie do Kra­kowa, z powodu pogarszającego się stanu zdrowia, trafił do Szpitala Związkowego przy ul. Garncar­skiej. W związku z trwającymi od kilku miesięcy zabiegami Stefana Surzyckiego o utworzenie na UJ Katedry Spółdzielczości, przygotował S. w szpita­lu 23 VI t.r. dokumenty niezbędne do przewodu ha­bilitacyjnego. Na ich podstawie Rada Wydz. Rolni­czego UJ przyznała S-owi 30 VI veniam legendi z zakresu spółdzielczości. Tego samego dnia S. zmarł w Szpitalu Związkowym w Krakowie. Po na­bożeństwie żałobnym 3 VII w kaplicy na cmenta­rzu Rakowickim, trumnę przewieziono do Lwowa, gdzie odbył się pogrzeb. Pochowany został S. obok żony na cmentarzu Łyczakowskim. Za swoją dzia­łalność na polu spółdzielczości otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.

W małżeństwie zawartym 21 V 1886 w Krako­wie z Wiktorią z Kozłowskich (zm. 1916), pochodzącą z krakowskiej rodziny mieszczańskiej, córką Jana i Wiktorii z Warzechowskich, miał S. troje dzie­ci: Tadeusza, inżyniera, Kazimierza Mieczysława (zob.) i Marię Franciszkę (ur. 1889), zamężną Sabińską.

Po śmierci S-a rolnicze spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe przyjęły nazwę Kas Stefczyka; po r. 1947 zostały one rozwiązane. W r. 1929 w Czernichowie wzniesiono pomnik S-a, a w r. 1974 jego imieniem została nazwana tamtejsza Szkoła Rolnicza. W r. 1994 odbyła się w Warszawie, zor­ganizowana przez Spółdzielczy Inst. Badawczy, sesja naukowa „Franciszek Stefczyk pionierem spół­dzielczości – wczoraj i dziś”. Imię S-a przyjęła po­wstała w r. 1993 Spółdzielcza Kasa Oszczędnościo­wo Kredytowa (SKOK im. F. Stefczyka) oraz Zwią­zek Rewizyjny Banków Spółdzielczych w Warsza­wie. W l. dziewięćdziesiątych Krajowy Związek Banków Spółdzielczych ustanowił Złotą i Srebrną Odznakę im. F. Stefczyka za zasługi dla spółdziel­czości i przyczynił się do odnowienia pomnika na­grobnego S-a na cmentarzu Łyczakowskim.

Estreicher w. XIX, IV; Szromba M. S., Polska literatura spółdzielcza. Przegląd bibliograficz­ny, Kr. 1926; – Bielecki J., Franciszek Stefczyk, pionier spółdzielczości rolniczej w Polsce, W. 1927 s. 24; Bogacz S., W setną rocznicę urodzin dr. Fran­ciszka Stefczyka, „Przegl. Mleczarski” 1961 nr 12; Brzozowski S., Dzieje Szkoły Rolniczej w Czer­nichowie, W. 1962; Chmielewski Z., Podręcznik spółdzielczości, W. 1936 s. 82–90; Cywiński B., Idzie o dobro wspólne... Opowieść o Franciszku Stefczyku, W. 2004 (liczne fot. S-a i jego rodziny); Doskocz M., Raiffeisen – Stefczyk – Kampelik, W. 1929 s. 37–62; Drożniak E., Centralna Kasa Spółek Rolniczych. Historia, zasady organizacyjne i działalność, Kr. 1927; Dunin-Wąsowicz K., Czasopiśmiennictwo ludowe w Galicji, Wr. 1952; Grodziski, Sejm Krajowy; Gurnicz A., Fran­ciszek Stefczyk: życie, poglądy, działalność, W. 1976; Historiografia polska w dobie pozytywizmu (1865–1900), W. 1968 s. 121–2; Informator Spółdzielczy To­warzystwa Kooperatystów, Red. S. Thugutt, W. 1932 s. 68–70; Kawecka J., Wspomnienie o dr F. Stefczyku, „Wieści” 1966 nr 15; Kolbusz F., Idea Fran­ciszka Stefczyka a współczesność, „Bank Spółdziel­czy” 1997 nr 8; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny, s. 259; Myśliński J., Studia nad polską prasą społeczno-polityczną w Zachodniej Galicji 1905–1914, W. 1970; Nicieja S. S., Pragmatyk w świecie nędzy, „Zdanie” 1985 nr 5 s. 32–4; Pamięt­nik 20-lecia Wyższej Szkoły Handlowej, W. 1927 s. 60; Scheffs M., Udział duchowieństwa w ruchu spółdzielczym, „Ateneum Kapł.” T. 45: 1946 s. 286–7; Surzycki S., Studia ekonomiczno-spółdzielcze w Uni­wersytecie Jagiellońskim, Kr. 1936 s. 8, 31–2; Szko­ła Rolnicza w Czernichowie im. Franciszka Stefczyka 1860–2000, Red. J. Hyla, J. Jarosz, Kr.–Czernichów 2000; Twarecki L., Rola kas Stefczyka w walce z lichwą na wsi, Lw. 1928 s. 6–10; U kolebki polskiej spółdzielczości rolniczej. Książka zbiorowa wydana z okazji odsłonięcia pomnika Stefczyka w Czernicho­wie pod Krakowem w dniu 30 czerwca 1929, Lw. 1929; W kręgu gospodarstwa narodowego XVIII–XX wie­ku. Studia i dokumenty, R. 8: 1980 s. 251–8; Wątor A., Galicyjska Rada Narodowa w latach 1907–1914, Szczecin 2000; Weydlich K., Działalność pi­sarska F. Stefczyka, W. 1934 s. 15; tenże, Franciszek Stefczyk pionier polskiej spółdzielczości, W. 1936 (bibliogr. prac oraz fot. S-a i jego rodziny); Zarys historii polskiego ruchu spółdzielczego, Red. S. Inglot, W. 1971 cz. 1 s. 174–6; Znamiona i zadania Kas Stefczyka. Przedruk z książki pt. Podręcznik dla spółek oszczędn.-pożycz. systemu Raiffeisena, W. 1927 (życiorys S-a). Żabko-Potopowicz A., Pionierzy postępu w rolnictwie polskim, W. 1977 s. 182–5; – Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Oprac. A. Galos, Wr.–Kr. 1957; Chmielewski Z., Jak pozna­łem Stefczyka, w: U kolebki polskiej spółdzielczości rolniczej, Lw. 1929; Grabski S., Pamiętniki, Oprac. W. Stankiewicz, W. 1989 I; Materiały źródłowe do his­torii polskiego ruchu ludowego, Oprac. K. Dunin-Wą­sowicz, S. Kowalczyk, J. Molenda, W. 1966 I 137; Obrona Lwowa. Źródła do dziejów walk o Lwów i wo­jewództwa południowo-wschodnie 1918–1920, W. 1993 II; Piłsudski J., Pisma zbiorowe, W. 1937 V; Romer E., Pamiętnik paryski 1918–1919, Oprac. A. Garlicki, R. Świętek, Wr. 1989; Stapiński J., Pamiętnik, Oprac. K. Dunin-Wąsowicz, W. 1958; Szematyzmy Król. Galicji, 1884–1910; Witos W, Moje wspomnienia, W. 1981; Załuski P., Co to jest Kasa Stefczyka i jak ją założyć, W. 1927 s. 10–11; – „Czas” 1924 nr 147, 148, 158; „Gaz. Roln.” R. 64: 1924 nr 31–32; „Novum” 1978 nr 5 s. 105–12; „Praktycz­ne Vademecum Spółdzielczości” 1994 nr 2–3; „Ro­botnik” 1924 nr 191; „Rzeczpospolita” 1924 nr 180 (wyd. poranne); „Tyg. Ilustr.” T. 2: 1924 s. 499; „Wie­ści” 1974 nr 25; „Zagroda wzorowa – Przew. Kółek” R. 47: 1934 s. 347; – Arch. UJ: sygn. WF II 504 (tecz­ka doktorska S-a); Arch. Zespołu Szkół Roln. im. F. Stef­czyka w Czernichowie: Nr I/2–a/300 (teczka osobo­wa S-a); B. Jag.: rkp. 10341 III i 10382 III (koresp. E. Romera), rkp. 10143 III (koresp. W. L. Jaworskie­go); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 4884, 6040 t. 3, rkp. 7097 t. 2; Paraf. Trójcy Przenajśw. w Czernicho­wie: Metryki ur. dzieci S-a; – Mater. Red. PSB: Życio­rys S-a autorstwa Anny Golec.

Elżbieta Orman